Gedachtes van Robbert van de Weetering (vrijdag 23 maart 2007)

Over het bewustzijn van fotonen:
Heb het oorspronkelijke verhaal van Gerard Blommestijn, dat hij in 2004 voor WitterDanWit schreef, gelezen. Helder verhaal, maar ik snap het nog niet.

Allereerst de positie van de waarnemer.
Die schijnt van cruciaal belang te zijn in de quantum mechanica. In essentie heb ik opgepikt dat de hele quantum mechanica een bedachte/geconstrueerde vorm van wetenschap bedrijven is. Quarken, fotonen, de hele bubs is niet waar te nemen, we nemen alleen maar aan dat ze bestaan. We gaan niet meer uit van empirie. Gerard zegt dat we fotonen wel kunnen meten aan hun inslag [soort geigerteller]. In dat geval vergelijkbaar met bijvoorbeeld geluid en licht in de traditionele natuurkunde. Immers die twee kun je ook alleen maar indirect waarnemen, respectievelijk door de verplaatsing van lucht en reflectie. Van licht wist ik al dat het zich als [pakketten] deeltjes voortplant met een golfkarakter.
Nu ben ik gewend om te denken en praten vanuit aannames, axiomas en soms uit gedeelde ervaringen. Zijn die niet voorhanden, dan moeten we ze maken/afspreken. Als ik iets niet snap, dan kan/wil ik er niet over denken/praten [vrij naar Wittgenstein]. Dan is het dus mijn probleem niet en kan ik er dus ook niet kunstzinnig op reageren.
Omdat dat hele fotonen verhaal me evenwel behoorlijk bezighoudt, dreig ik te reageren met mijn onbegrip in plaats van op de stelling: fotonen hebben een bewustzijn.

Bewustzijn is het tweede probleem.
Ik weet niet wat ik daar onder verstaan moet. Cogito ergo sum, iemand geeft de geest, alles is projectie. Allemaal niet te bewijzen bewijzen van bewustzijn,die ik niet zal ontkennen. Ik aanvaard ze gewoon, zonder er theologische predikaten aan te verlenen. Nu ben ik als verbalist behoorlijk sterk in het om de zaak heen praten, maar in het geval van wetenschap eis ik sluitende definities en heldere afspraken, desnoods alleen met mezelf. In de sociale wetenschappen en zeker in de culturele, heb ik genoeg hermeneutisch gezwatel mogen aanhoren [c.q. lezen].
Bovendien wil ik niet dat kunst misbruikt wordt om bewijzen uit het ongerijmde te leveren.

Nu wordt het echt belangwekkend. Waar komt die bovengenoemde stelligheid van mij vandaan? Uit mijn bewustzijn? Is dat misschien zelfs mijn bewustzijn? Zo ja, is dat dan alleen maar een door angstklieren aangestuurd conglomeraat van hersenspinsels, een chemisch proces onder m’n schedeldak?

Waarschijnlijk is toch de vraag of we wel een bewustzijn hebben, dus een eigen ikje dat zich beseft, dat het geen hij-, zij- of jijtje is, het aanvankelijke dwaalpunt.
Beseffen is een wederkerig werkwoord, dat niet in niet-wederkerige vorm voorkomt. Ik verwond mezelf, ik verwond jou. Maar ik kan jou niet beseffen. Hij heeft geen besef van wat hij doet. Vader vergeef het hen, want zij weten niet wat zij doen. Na het eten van de verboden vrucht van de boom van goed en kwaad [kennis], kregen zij pas besef. Het draait allemaal om empirie en empathie.
De Nar op de wip die niet kan kiezen tussen Hij en Zij. De Heilige Drie-eenheid, trinitate necesse est. Yin, Yang en het cirkeltje er om heen.
Waar zijn d, b, q, en p de spiegelingen van?

Einstein
Zit te denken dat misschien Einstein zelf wel eens de bron van alle ellende zou kunnen zijn.
In zijn beruchte E=mc² staat E voor energie, dat dan gelijk is aan massa x lichtsnelheid in het kwadraat. Met andere woorden energie en massa zijn uitwisselbaar. Energie en massa zijn dus eigenlijk één pot nat.
Aangezien al die alternatieve wereldgenezers uit gaan van energieën, klappen die dus allemaal hard in hun handjes als ze de quantum mechanica ontdekken. Zoals ik al eerder opmerkte, het is mij droef te moede dat nu -van tegenovergestelde zijde- de fysici aan energie mentale eigenschappen gaan toe dichten.

Het gaat om het bewustzijn van de natuurwetenschapper.
Dichten is voor dichters en eens per jaar voor sinterklaas. Othello mag het kaarsje van Desdemona uitblazen, maar laat de vonk der verlichting niet in het kruitvat van de wichelroedelopers slaan. Weer zo’n eureka. Het gaat in dit probleem helemaal niet om mijn bewustzijn, maar om dat van de natuurwetenschapper en de theo-goochelaar van de New Age, beiden op zoek naar een verklaring voor alles, een alles omvattende theorie [god zit zelfs al in het woord]. Is die eenmaal geformuleerd, dan begrijpen ze alles, dan begrijpen ze Allah, dan zijn ze god gelijk en kan de schepping eindelijk voltooid worden. Waar is het goeie ouwe principe van de falsificatie en de moerasmetafoor van Karl Popper gebleven? Gesneuveld in de roes van kansberekening? Beteugeld door de smoes van onwaarschijnlijkheid. Bepalen de kijkcijfers straks welke kant het foton uitgaat? Is een foton politiek bewust? Is ie rechts of links? Is ie Yin of Yang? Of meer voor het poldermodel?
Overigens moet ik ook nog eens naar The Matrix kijken, over wiens werkelijkheid gaat die film?
Hoezo het bewustzijn is niet te lokaliseren?
Bij de meeste mensen zit het bewustzijn in hun navel. Daar draait het voor hen meestal om.
Wie geen navel heeft, is buiten bewustzijn, ook wel bewusteloos.
Het doorknippen van de navelstreng is een soort Big Bang.
Bij de navel is binnen buiten en omgekeerd. Een soort zwart gat.

Kunnen kunstenaars het ongewisse vastleggen?
Volgens mij is de beeldende kunst bij uitstek niet in staat om het bewustzijn van fotonen vast te leggen of te becommentariëren. Ook de film en video zijn ongeschikt, omdat zij alleen maar een truukje gebruiken om het menselijk gezichtsvermogen te bedotten. Alsof het echt om beweging gaat! Alleen gesproken woorden en gespeelde klanken zijn meta genoeg om het onzegbare van zijn plaats te krijgen.

De quantum mechanica wil ... , had ik bijna geschreven. Alsof een theorie iets te willen heeft. In deze net verijdelde verschrijving ligt mijn hele probleem met de gedachtegang dat fotonen over een bewustzijn zouden kunnen beschikken. Alsof problemen kunnen liggen, maar dat terzijde. Taal wordt vrijwel altijd metaforisch gebruikt. De dingen en processen om ons heen kunnen we louter vergelijkenderwijs beschrijven en dan heb ik het niet alleen over natuurlijke talen. Zelfs de wiskunde taal, met cijfers en formules behoeft interpretatie.
In den beginne was het woord ... , vangt het evangelie van Johannes aan. Dat kan ik rustig citeren, omdat het gevaar niet uit christelijke hoek loert. Ook niet uit islamitische of hindoeïstische. Het zijn de wichelroedelopers van de new-age die opzichtig flirten met de quantum mechanica. Quantum fysici houden zich niet alleen bezig met natuurkundige, maar ook met scheikundige en biologische verschijnselen. Het lijkt wel of het een theorie voor alles begint te worden.
Met bewuste fotonen zouden ook de geesteswetenschappen veroverd zijn. Koren op de molen van degenen die menen dat een oerenergie over de hele kosmos heerst. Van big bang tot yin yang.

Besluit ten aanzien van de expositie:
Een theatrale lezing over keuzes in de kunst in woord, gebaar en beeld zal mijn bijdrage aan de strijd tegen de dreigende opkomst van quantum dokters en quark kunstenaars zijn. Een lezing van krap een kwartier met een blijvende inslag.
Ik denk dat de essentie van bewustzijn kiezen is. Geen fraaier symbool van keuze dan de appel. Denk maar aan Paris, Adam, William Tell, Sneeuwwitje, Magritte, The Beatles.